TEMATYCZNE SEKCJE BADAWCZE 

POLSKIEGO TOWARZYSTWA STUDIÓW EUROPEJSKICH

1. Sekcja Teoria i Metodologia

Przewodniczący: prof. dr hab. Janusz Ruszkowski, Uniwersytet Szczeciński, email:  janusz.ruszkowski@usz.edu.pl

Przestrzeń wyjaśniania nakreślona przez  klasyczne teorie europeistyczne przechodzi proces zauważalnej transformacji, która przebiega w wielu  kierunkach.  Dlatego też pojawia się potrzeba  naukowej refleksji dotyczącej zmieniających się tendencji badawczych w studiach europejskich oraz reakcji na te wyzwania z wykorzystaniem właściwych narzędzi i  podejść.

Bazowa aktywność sekcji ulokowana jest w dwóch wymiarach: z jednej strony obejmuje eksplorację  teoretycznych paradygmatów służących wyjaśnianiu  zjawisk i procesów integracyjnych w Europie, a z drugiej strony poszukiwanie i  aplikację  metod badawczych w studiach europejskich. Oba wymiary zainteresowań Sekcji powinny sprzyjać procesom poznawczym oraz wyjaśniającym, a przy tym pomóc w podejściu do różnych aspektów rozwoju  studiów europejskich. 

Główne cele sekcji:

• wypracowanie nowej teoretyczno-metodologicznej agendy badawczej (postulatywne ustalenia badawcze);
• poszukiwanie  rozwiązań teoretycznych i metodologicznych wpisujących się w nową dynamikę rozwoju  obszaru badawczego dedykowanego studiom europejskim;
• stopniowe niwelowanie deficytu metodologicznego w studiach europejskich i zaproponowanie narzędzi, które będą charakteryzowały się proweniencją europeistyczną (z jednoczesną ukierunkowaną  adaptowalnością podejść zapożyczonych).

Sekcja zaprasza badaczy i badaczki, których łączy potrzeba doskonalenia swoich podejść teoretyczno-metodologicznych niezależnie od obszaru polityki europejskiej, który eksplorują.

2. Sekcja Instytucje UE, Reformy i Procesy Decyzyjne

Przewodniczący: dr Adam Kirpsza, Uniwersytet Jagielloński, email: adam.kirpsza@uj.edu.pl

Sekcja zrzesza badaczki i badaczy, którzy zajmują się instytucjami unijnymi, szeroko pojętą reformą Unii oraz procesami decyzyjnymi zachodzącymi w jej łonie zarówno w ujęciu teoretycznym, metodologicznym, jak i empirycznym.

Zakres zainteresowań sekcji jest szeroki i interdyscyplinarny z naciskiem na prawo i nauki polityczne. Przedmiotem badań są w szczególności:

• system instytucjonalny UE, w tym analiza struktury, ewolucji, funkcjonowania i znaczenia instytucji, organów doradczych, organów Unii Gospodarczo-Walutowej, agencji oraz innych struktur działających w ramach UE;
• reforma ustrojowa, instytucjonalna i polityczna UE, w tym diagnoza problemów i wyzwań związanych z obecnymi podstawami prawnymi, strukturą i politykami UE, monitorowanie i ewaluacja proponowanych lub formalnie przyjętych rozwiązań prawnych w UE, w tym krytyczna dyskusja nad stanem debaty o reformach w kontekście potencjalnego rozszerzenia UE o nowe państwa członkowskie;
• wszystkie przejawy podejmowania decyzji w UE, zarówno wewnątrz instytucji, organów i innych struktur UE, jak i pomiędzy nimi w ramach procesu legislacyjnego;
• rozwijanie teorii, metodologii oraz nowatorskich badań empirycznych badań nad instytucjami UE, reformą UE i procesem decyzyjnym UE.

Ambicją sekcji jest podniesienie standardów i jakości polskich badań nad instytucjami, reformą i procesem decyzyjnym UE, w szczególności zwiększenie liczby publikacji w czasopismach posiadających impact factor. W tym celu będą organizowane szkolenia oraz seminaria naukowe, na których członkinie i członkowie będą dyskutować i poddawać krytyce swoje artykuły (papers) przed ich wysłaniem do uznanych czasopism międzynarodowych. Ponadto celami sekcji są realizacja wspólnych projektów badawczych w omawianym obszarze oraz integracja ze środowiskiem międzynarodowym.

3. Sekcja Partie Polityczne i System Partyjny UE

Przewodniczący: dr hab. prof. UW Wojciech Gagatek, Uniwersytet Warszawski, email: w.gagatek@uw.edu.pl

Sekcja „Partie Polityczne i Systemy Partyjne UE” PTSE integruje badaczy zainteresowanych politycznymi aspektami integracji europejskiej, ze szczególnym naciskiem na analizę partii politycznych i systemów partyjnych. Zakres zainteresowań sekcji jest szeroki i obejmuje wszystkie przejawy aktywności partii politycznych związane z procesami integracyjnymi na różnych poziomach i arenach. Oznacza to, że badania nie ograniczają się wyłącznie do partii działających na poziomie europejskim czy wyborów do Parlamentu Europejskiego. Sekcja analizuje także systemy partyjne, zwracając uwagę na dynamikę rywalizacji politycznej, stabilność rządów oraz zmiany w strukturze partyjnej, takie jak wzrost partii populistycznych i eurosceptycznych. W ramach swojej działalności sekcja poświęca szczególną uwagę rozwijaniu teorii i metodologii studiów europejskich, co stanowi fundament badań nad integracją europejską i jej wpływem na partie polityczne.

Dążeniem sekcji jest także wspieranie współpracy między badaczami z różnych ośrodków akademickich w kraju i za granicą. W tym celu organizowane są seminaria naukowe, wymiana opinii oraz wewnętrzne recenzje publikacji przygotowywanych przez członków sekcji. Współpraca ta ma na celu nie tylko rozwój naukowy, ale także podnoszenie standardów badawczych w dziedzinie studiów nad partiami i systemami partyjnymi.

4. Sekcja Demokracja Parlamentarna

Przewodniczący: prof. dr hab. Zbigniew Czachór, UAM, email: z.czachor@wp.pl / dr hab. prof. UWr Karolina Borońska-Hryniewiecka, email: karolina.boronska-hryniewiecka@uwr.edu.pl

Sekcja tworzy platformę wymiany naukowej i eksperckiej dla osób zainteresowanych badaniem legislatur i demokracji przedstawicielskiej w Unii Europejskiej (UE).

UE jest systemem politycznym, którego funkcjonowanie opiera się na demokracji przedstawicielskiej i parlamentarnej. Ponadnarodowym filarem tego systemu jest bezpośrednio wybieralny Parlament Europejski (PE), podczas gdy narodowymi pośrednikami demokratycznej legitymizacji Unii są parlamenty narodowe (w państwach zdecentralizowanych również parlamenty regionalne). Jednocześnie badacze zgadzają się co do faktu, że demokracja przedstawicielska przechodzi w ostatnich latach poważny kryzys. Parlamenty i partie w coraz większym stopniu tracą związek z tymi, których reprezentują, a transnacjonalizacja polityki publicznej sprawia, że parlamentom krajowym jest coraz trudniej dostarczać odpowiednie rozwiązania polityczne i reagować na żądania obywateli.

Celem sekcji jest promowanie badań porównawczych i budowanie teorii na temat funkcjonowania oraz skuteczności parlamentów i aktorów parlamentarnych w wielopoziomowym systemie UE. Sekcja zaprasza wszystkich badaczy i badaczki reprezentujących różne dyscypliny, którzy w swojej pracy naukowej zajmują się:

• rolą i ewolucją Parlamentu Europejskiego;
• rolą i ewolucją parlamentów narodowych i regionalnych państw członkowskich, a także państw kandydujących do UE, w szczególności Ukrainy;
• wzajemnymi stosunkami oraz współpracą wyżej wymienionych instytucji, w szczególności wyzwaniami horyzontalnej współpracy pomiędzy parlamentami narodowymi, a także wertykalnej współpracy między parlamentami krajów członkowskich oraz PE;
• rolą, ambicjami i wyzwaniami, przed którymi stoją członkowie (posłowie) parlamentów krajowych i PE w kontekście polityki europejskiej

Oprócz konsolidacji środowiska krajowego, ambicją sekcji jest ustanowienie i rozwój międzynarodowej współpracy w dziedzinie studiów parlamentarnych, doskonalenie podejść metodologicznych do badania ww. zagadnień, a także podnoszenie jakości publikacji naukowych oraz wniosków grantowych w  tym obszarze.

5. Sekcja Działania Zewnętrzne i Polityka Bezpieczeństwa

Przewodniczący: dr Filip Tereszkiewicz, Uniwersytet Opolski email: f.tereszkiewicz@gmail.com / dr hab. prof. UAM Beata Przybylska Maszner, UAM email: beata.przybylska-maszner@amu.edu.pl

Sekcja badawcza ds. działań zewnętrznych i polityki bezpieczeństwa UE promuje koordynację i współpracę między badaczami zainteresowanymi m.in. takimi obszarami jak:

• wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa,
• wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony,
• wspólna polityka handlowa,
• tożsamość i rola międzynarodowa UE,
• zewnętrzny wymiar polityk unijnych.  

Celem sekcji będzie podjęcie holistycznych i multidyscyplinarnych badań nad szeroko rozumianymi działaniami zewnętrznymi UE oraz jej polityką bezpieczeństwa, zarówno w zakresie stosunków bilateralnych, jak i multilateralnych. Główne działania sekcji badawczej obejmują organizowanie każdego roku co najmniej jednego wydarzenia naukowego dotyczącego szeroko rozumianych działań zewnętrznych i polityki bezpieczeństwa UE, organizowanie każdego roku co najmniej jednego seminarium/warsztatu naukowego w celu wymiany doświadczeń na temat doskonalenia publikacji, pozyskiwania grantów badawczych i podniesienia poziomu prowadzonych badań.

6. Sekcja ds. Rozszerzenia i Polityki Wschodniej UE

Przewodnicząca: dr hab. prof. KUL Beata Piskorska, KUL, email: beata.piskorska@kul.pl

Aktywność sekcji badawczej koncentruje się na dwóch fundamentalnych i ściśle ze sobą powiązanych wymiarach polityki zagranicznej Unii, tj. kwestii rozszerzenia o nowe kraje członkowskie oraz polityce sąsiedztwa, w tym szczególnie stosunkach UE z państwami Europy Wschodniej, czyli tzw. Partnerstwem Wschodnim.

W rezultacie agresji Rosji w Ukrainie w lutym 2022 r. oba wspomniane wymiary nabrały nowego geopolitycznego znaczenia. Rozszerzenie stało się strategicznym paradygmatem ewolucji Unii, która w wyniku zagrożenia militarnego na swojej wschodniej granicy zintensyfikowała działania w tym obszarze poprzez przełomową decyzję o przyjęciu przez UE oficjalnie do grona państw kandydujących Ukrainy i Mołdawii. Jednocześnie, nastąpiła widoczna aktywizacja dyskusji o potrzebie przyśpieszenia i urealnienia perspektywy europejskiej państw regionu Bałkanów Zachodnich. UE podjęła decyzję o rozpoczęciu rozmów z Bośnią i Hercegowiną oraz oficjalnie rozpoczęła negocjacje akcesyjne z Albanią i Macedonią Północną w lipcu 2022 roku. Zatwierdzenie w czerwcu 2024 r. na konferencji międzyrządowej dla Czarnogóry kryteriów praworządności jest również istotne dla ścieżki przystąpienia tego kraju do UE.

Sekcja ma charakter multidyscyplinarny i zaprasza badaczy i badaczki reprezentujących różne dyscypliny naukowe i podejścia badawcze. Celem sekcji jest stworzenie warunków dla wielowymiarowej współpracy naukowo-badawczej w obszarze wspomnianych wyżej wymiarów polityki zagranicznej UE zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i empirycznej.

7. Sekcja Zróżnicowanej Integracji 

Przewodnicząca: dr hab. prof. ISP PAN Agnieszka Cianciara, ISP PAN, email:  agcian@isppan.waw.pl

Celem Sekcji Zróżnicowanej Integracji PTSE jest stworzenie warunków dla współpracy badaczy i badaczek zainteresowanych procesami zróżnicowanej integracji i dezintegracji w Unii Europejskiej, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i empirycznym.

Zainteresowania badawcze członków i członkiń sekcji dotyczą w szczególności:

• typologii i empirycznych manifestacji zróżnicowanej integracji i dezintegracji, w tym w odniesieniu do procesów pogłębiania, rozszerzania i „zwijania się” Unii Europejskiej, jak również zróżnicowania zewnętrznego i zróżnicowania de facto;
• stosunku elit politycznych i opinii publicznej do zróżnicowanej integracji i dezintegracji, zarówno w państwach członkowskich Unii Europejskiej, jak i w państwach kandydujących do członkostwa;
• teoretycznej i normatywnej refleksji na temat wpływu szeroko pojętego zróżnicowania na przyszłość Unii Europejskiej, w tym jej przetrwanie, efektywność i demokratyzację.

Sekcja ma ambicje integrować badaczy sytuujących się w ramach szeroko pojętej politologii, w tym na styku nauk politycznych, stosunków międzynarodowych, socjologii polityki, ekonomii politycznej, historii najnowszej i nauk o bezpieczeństwie. Misją Sekcji jest w szczególności wspieranie badaczy i badaczek na wczesnym etapie kariery naukowej i należących do grup mniejszościowych oraz słabiej reprezentowanych w głównym obiegu naukowym. Członkowie i członkinie Sekcji będą aktywnie współtworzyć program merytoryczny Ogólnopolskiego Kongresu Europeistyki organizowanego przez PTSE, jak również prezentować wyniki swoich badań podczas cyklicznych seminariów online. Przewiduje się organizację inauguracyjnego webinarium wiosną 2025 roku.

8. Sekcja Partycypacja i Innowacje Demokratyczne

Przewodniczące: dr hab. prof. UAM Paulina Pośpieszna, UAM, email: paulina.pospieszna@amu.edu.pl dr hab. Joanna Podgórska-Rykała, UKEN, email: joanna.podgorska-rykala@up.krakow.pl

Przedmiotem zainteresowania Sekcji są badania nad różnorodnymi formami partycypacji obywatelskiej oraz nowatorskimi rozwiązaniami w dziedzinie demokracji. Sekcja skupia się zarówno na powszechnie znanych w Polsce, standardowo stosowanych, zinstytucjonalizowanych i sformalizowanych instrumentach partycypacji obywatelskiej, wykorzystywanych na szczeblu lokalnym i krajowym, jak i na innowacyjnych eksperymentalnych narzędziach demokratycznych o charakterze deliberatywnym.

W obliczu globalnego kryzysu demokracji przedstawicielskiej, rosnąca popularność innowacyjnych instrumentów demokratycznych, również w Polsce,  wymaga wzmożonej uwagi zarówno ze strony badaczy, praktyków, jak i decydentów. Dlatego celem Sekcji będzie łączenie i przyciąganie osób zajmujących się badawczo tematyką partycypacji obywatelskiej, aktywizmem oraz wspieraniem procesów decyzyjnych z większym udziałem obywateli w Polsce i Europie.

Sekcja będzie także dążyć do nawiązania ścisłej współpracy z partnerami i aktorami życia społecznego na szczeblu lokalnym, krajowym oraz ponadnarodowym, w tym z organizacjami międzynarodowymi, a przede wszystkim z Komisją Europejską, która promuje innowacje demokratyczne mające na celu wzmacnianie demokracji przedstawicielskiej. Ponadto, będziemy zabiegać o współpracę z badaczami, którzy tworzą podobne gremia za granicą, m.in. nawiązując relacje z grupami badawczymi, centrami partycypacji i innowacji na zagranicznych uniwersytetach, a także z podobnymi sekcjami funkcjonującymi w ramach innych towarzystw.

Nasze działania będą koncentrować się na:

• badaniu przyczyn powstawania oraz procesów i przebiegu nowych form partycypacji obywatelskiej;
• analizowaniu instytucjonalizacji i lepszej integracji innowacyjnych narzędzi demokratycznych;
• identyfikacji korzyści, wad i niedociągnięć innowacyjnych rozwiązań demokratycznych;
• ocenie wpływu tych narzędzi na uczestników życia społecznego oraz na zmiany polityk, systemów i partycypacji demokratycznej.

Zapraszamy wszystkich zainteresowanych do aktywnego udziału w pracach Sekcji, wymiany doświadczeń oraz wspólnego poszukiwania najlepszych praktyk w zakresie partycypacji i innowacji demokratycznych.

9. Sekcja Procesy Migracyjne i Zarządzanie Migracjami

Przewodnicząca: dr Marta Pachocka, Szkoła Głowna Handlowa, email: mpachoc@sgh.waw.pl

Sekcja badawcza służy integracji środowiska badaczy reprezentujących różne dyscypliny naukowe, zainteresowanych szeroko rozumianymi procesami migracji międzynarodowych w Unii Europejskiej i jej państwach członkowskich, a także zarządzaniem w obszarze migracji z uwzględnieniem polityk szczegółowych UE w tym zakresie – azylowej, recepcyjnej, granic czy integracyjnej. Przedmiotem zainteresowań badawczych Sekcji jest również wpływ procesów migracyjnych na funkcjonowanie strefy Schengen.

Celem współpracy w ramach sekcji będzie zarówno realizacja interdyscyplinarnych działań badawczych skupionych wokół problematyki studiów migracyjnych w kontekście europejskim, jak i upowszechnianie wyników prowadzonych badań wśród badaczy, ekspertów, praktyków oraz przedstawicieli organizacji społecznych i międzynarodowych. Główne aktywności sekcji będą obejmować m.in.

• organizację co najmniej dwóch wydarzeń naukowych w przedmiotowej tematyce w danym roku akademickim, w tym jednego o zasięgu krajowym i jednego o zasięgu międzynarodowym (formuła onsite, online lub hybrydowa);
• organizację co najmniej jednego seminarium naukowego lub warsztatu naukowego poświęconego dyskusji nad aktualnym stanem badań, przygotowywanymi publikacjami i projektami;
• rozwijanie współpracy badawczej i naukowej z innymi ośrodkami naukowymi, towarzystwami/stowarzyszeniami naukowymi w Polsce i międzynarodowymi podejmującymi zagadnienia z zakresu migracji (np. PECSA, IPSA RC-46, IMISCOE, Metropolis International).

10. Sekcja Polityka Gospodarcza, Finansowa i Strefa Euro 

Przewodnicząca: dr Justyna Bokajło, Uniwersytet Wrocławski, email: justyna.bokajlo@uwr.edu.pl

Sekcja koncentruje się na badaniach nad funkcjonowaniem kluczowych polityk unijnych oraz ich wpływem na gospodarki krajów członkowskich w świetle nowych wyzwań stojących przed Unią Europejską. Analizuje istotne aspekty funkcjonowania wspólnego rynku, unii gospodarczej i walutowej, unii bankowej oraz rynków finansowych, w tym Unii Rynków Kapitałowych, i rolę zaangażowanych w te procesy instytucji. Istotnym obszarem zainteresowań badawczych sekcji będzie również kształtowanie się przyszłych wieloletnich ram finansowych UE w obliczu niestabilnej sytuacji geopolitycznej wymagającej zwiększenia unijnego budżetu.

Głównym zadaniem sekcji jest wspieranie interdyscyplinarnego podejścia badawczego w wyżej wymienionych obszarach. W tym celu sekcja zaprasza badaczy i badaczki reprezentujących różne dyscypliny oraz podejścia teoretyczne i metodologiczne. Sekcja planuje organizowanie co najmniej raz w roku wydarzeń naukowych, takich jak konferencje, seminaria, debaty i workshopy w celu promocji wiedzy na temat integracji europejskiej i stabilności ekonomicznej, uwzględniając kwestie metodologiczne i teoretyczne. Celem sekcji jest również wspieranie współpracy między nauką a środowiskiem biznesowym.

11. Sekcja Europejskiego Rozwoju Technologicznego

Przewodniczący: Dr hab. prof. UWr Paweł Turczyński, Uniwersytet Wrocławski, email: pawel.turczynski@uwr.edu.pl / dr hab. prof. UWr Radosław Kupczyk, email: radoslaw.kupczyk@uwr.edu.pl / dr hab. Bartosz Smolik, Uniwersytet Wrocławski, email: bartosz.smolik@uwr.edu.pl

W obliczu pilnej potrzeby wzmocnienia europejskiej konkurencyjności, a także w kontekście opublikowanego niedawno tzw. Raportu Draghiego, jednym z głównych priorytetów UE jest budowanie swojej „suwerenności technologicznej” na globalnym rynku.

Sekcja ERT zajmuje się badaniem europejskiego (unijnego) potencjału „wysokich technologii” w perspektywie cross-sektorowej, tj. dotyczącej różnych polityk publicznych (tj. np. polityka bezpieczeństwa, polityka energetyczna, kosmiczna czy polityka ochrony zdrowia), realizacji projektów z tego zakresu (krajowych, wielonarodowych i unijnych), a także konsekwencji gospodarczych wdrażania (lub blokowania) nowych rozwiązań. Obszar badawczy Sekcji obejmuje m.in. takie kwestie jak unijne i państwowe programy rozwoju „wysokich technologii” oraz wyzwania i perspektywy rozwoju wysokich technologii w Europie w obszarach komunikacji, łączności, obronności oraz eksploracji kosmosu.

Sekcja ma charakter multidyscyplinarny - jest otwarta dla osób o zainteresowaniach ekonomicznych, ale równie ważny jest w niej udział politologów, prawników, administratywistów, osób interesujących się nowymi technologiami czy bezpieczeństwem technologicznym w różnych perspektywach badawczych.

12. Sekcja Polska w UE

Przewodnicząca: dr hab. prof. SGH Małgorzata Molęda-Zdziech, Szkoła Główna Handlowa, email: mmoled@sgh.waw.pl

1 maja 2024 roku minęło 20 lat członkostwa Polski w UE.  Dwie dekady to optymalny czas na bilans dotychczasowych działań, jak i pogłębioną refleksję nad strategią obecności i widoczności Polski w Unii w obecnym trudnym i zmiennym kontekście międzynarodowym. Zbliżająca się półroczna, rotacyjna prezydencja Polski w Radzie UE to również czas na wzmocnienie pozycji naszego kraju na arenie unijnej poprzez wprowadzenie przez Polskę na europejską agendę ważnych dla nas kwestii.

Sekcja zaprasza do dołączenia badaczy i badaczki, którzy w swoich badaniach analizują:

• szeroko pojętą politykę europejską Polski i jej wpływ na arenie unijnej;
• rodzaje, formy i skuteczność działań różnorodnych polskich aktorów państwowych i niepaństwowych na arenie UE:, tj. administracja centralna, województwa i władze lokalne, podmioty reprezentujące m.in. interesy gospodarcze, naukowe, kulturalne;
• lobbing polskich podmiotów w UE;

• sytuację potencjału Polek i Polaków zatrudnionych w instytucjach UE.

Sekcja ma charakter interdyscyplinarny, inicjuje i podtrzymuje współpracę między badaczami z różnych ośrodków akademickich w kraju i za granicą. Formami tej współpracy są m.in.: seminaria badawcze i debaty, publikacje naukowe, ekspertyzy i raporty.

13. Sekcja Zielony Ład i Polityka klimatyczna

Przewodnicząca: Dr Magdalena Zajączkowska, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, email: magdalena.zajaczkowska@uek.krakow.pl

Sekcja ma na celu integrację środowiska akademickiego zajmującego się badaniami nad polityką klimatyczno-energetyczną Unii Europejskiej oraz (ekonomicznymi) aspektami zrównoważonego rozwoju. Działania w ramach Sekcji mają na celu zwiększenie synergii badawczo-naukowej wśród badaczy i badaczek różnych polityk unijnych dotyczących szeroko rozumianego zrównoważonego rozwoju. W szczególności ambicją sekcji jest stworzenie forum dyskusji i współpracy dla badaczy obszaru zrównoważonego rozwoju i polityki klimatyczno-energetycznej z Polski i Europy.

Kluczowe działania Sekcji obejmują:

• tworzenie i wspieranie paneli i/lub sekcji dot. polityki klimatyczno-energetycznej UE oraz zrównoważonego rozwoju na konferencjach krajowych i międzynarodowych;
• wsparcie dla wydarzeń organizowanych przez inne podmioty w obszarze polityki klimatyczno-energetycznej i zrównoważonego rozwoju;
• organizacja seminariów badawczych dla początkujących naukowców,
• planowanie i realizacja projektów z obszaru polityki klimatyczno-energetycznej i zrównoważonego rozwoju wraz z pozyskiwaniem źródeł finansowania działalności naukowej ze środków krajowych i unijnych.